َتعاریف

- مسموميت (Poisoning)

به هرگونه اختلال در عملكرد و يا ساختار ارگانيسم زنده كه در اثر ورود ماده سمی ايجاد شود، مسموميت گويند.

- سم (Poison)

ماده ای است سمی با منشا غیرزیستی که از طریق شیمیایی و یا فیزیکی باعث بروز آسیب، بیماری و یا مرگ در موجودات زنده می شود، مانند: جیوه.

- توکسین (Toxin)

ماده ای است سمي با منشا زیستی که توسط سلول و یا ارگانیسم های زنده تولید می شود، که معمولاً از جنس پروتئین مي باشد، مانند سم کزاز.

- زهر (Venom)

ماده ای است سمي که در بافت و یا غده ای اختصاصی در بدن جانوران تولید می شود. مانند سم مار

عوامل سمي

بیشترین تركيباتي كه مي توانند باعث بروز مسموميت شوند، عبارتند از:

- داروها مثلا به دنبال مصرف بيش از حد مقادير درماني و يا مصرف خودسرانه داروها

- مواد مخدر، محرک، توهم زاها، مشروبات الکلی و الکل های سمی

- مواد شوينده، پاك كننده و سفید کننده

- مواد آرايشي و بهداشتي

- هیدروکربن ها مانند نفت، گازوئيل و بنزين و .....

- سموم كشاورزي

- فلزات مانند سرب، جيوه و .....

-  گازها مانند منوكسيدكربن، گاز شهري و .....

- گياهان و جانوران سمي

انواع مسموميت ها از نظر زمان بروز اثر و علایم و نشانه های بالینی

- مسمومیت های فوق حاد (Super Acute)

علایم و نشانه های مسمومیت در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه بعد از ورود سم به بدن ظاهر می شوند، مانند مسمومیت با گاز سیانور

- مسمومیت های حاد (Acute)

علایم و نشانه های مسمومیت چند دقیقه تا چند ساعت پس از ورود سم به بدن ظاهر می گردند، مانند مسمومیت با بسیاری از داروها و یا مواد شیمیایی

- مسمومیت های مزمنChronic) )

علایم و نشانه های مسمومیت، متعاقب تماس طولانی مدت با مقادیر كم سم در مدت چند سال ظاهر می شوند، مانند بسیاری از مسمومیت های شغلی و یا محیطی.

انواع مسموميت ها از نظر علت بروز

- مسمومیت های تصادفی (Accidental)

این نوع از مسمومیت ها بیشتر در كودكان، افراد مسن و سالخورده مشاهده می شوند.

- مسمومیت های عمدی (Intentional)

 شامل خودكشي (Suicide)، تمارض به خودکشی (Parasuicide)، مسمومیت ناشی از سوء مصرف مواد (Substance Abuse)، و مسمومیت های جنایی (Criminal Poisoning) می باشد.

- مسمومیت های شغلی (Occupational) / مسمومیت های صنعتی (Industrial)

این نوع از مسمومیت ها در افراد شاغل در محیط های کار صنعتی، کارخانجات و یا کشاورزان مشاهده می شوند.

- مسمومیت های محیطی (Environmental)

این نوع از مسمومیت ها بیشتر در جوامع آلوده مانند شهرهای بزرگ و صنعتی که دارای آلودگی محیط زیست از جمله آلودگی هوا، آب و ..... می باشند، مشاهده می شوند.

- مسمومیت های غذایی (Food poisoning)

این نوع از مسمومیت ها به دنبال مصرف آب و یا مواد غذایی آلوده ایجاد می شوند.

راه هاي ورود سم به بدن

- راه خوراكي

يكي از مهمترين و شايعترين راه هاي ورود سموم به بدن مي باشد.  

- راه استنشاقي

دستگاه تنفس از دیگر راه های مهم ورود سمبه بدن مي باشد.

- راه پوستي و مخاطي

برخي از سموم از را ه پوست و يا مخاط جذب بدن می گردند. 

- راه تزريقي

مانند تزريق وريدي، عضلاني، زير جلدي و يا داخل جلدي

- گزیدگی (Bite or Sting) / گزیدگی سمی (Envenomation)

ایجاد هرگونه سوراخ شدگی، بریدگی، خراشیدگی و یا پاره شدگی در سطح پوست و یا مخاط فرد مصدوم توسط جانوران را گزیدگی می نامند. اگر این گزیدگی با تلقیح زهر به داخل بدن مصدوم همراه باشد به آن گزیدگی سمی می گویند، مانند زنبور گزیدگی، عقرب گزیدگی و .....

به کوشش :

  دکترشاهین شادنیا
استاد سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها
عضو گروه سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
رئیس بخش مراقبتهای ویژه مسمومین
بیمارستان لقمان حکیم

- سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران
معاونت آموزشی و پژوهشی

به کوشش:
دکتر بابک پورقلیج

درباره ترکیبات خارمریم (سیلیمارین) یا همان Milk Thistle شایعه زیاد است. در متون قدیمی ادعا شده است که مصرف این ماده برای کبد و کیسه صفرا مفید است. امروزه این ماده و قرصهایی که حاوی آن هستند به وفور برای بیماران دچار کبدچرب تجویز می شوند.

کبدچرب شایعترین مشکل کبدی در دنیاست. یک چهارم جمعیت جهان کبدچرب دارند. در میان بیماران دیابت نوع 2، شیوع کبدچرب 75% است. تاکنون هیچ دارویی نتوانسته کبدچرب را درمان کند، هرچند با توجه به شیوع فراوان این مشکل کبدی در دنیا، پژوهش های دامنه دار در سرتاسر جهان در دست انجام است و امید می رود طی 3 تا 5 سال آینده، داروهای اثربخشی برای درمان کبدچرب به بازار دارویی معرفی شود.

خار مریم در کبد چرب: آری یا نه ؟

خارمریم (Milk Thistle) به صورت تجاری در بازار دارویی ایران وجود دارد و با نامهای تجاری مختلف عرضه می شود. متاسفانه بسیاری از همکاران پزشک بدون اطلاع از شواهد و مستندات اثربخشی این ماده، آن را درمانی برای کبدچرب می دانند و برای بیماران تجویز می کنند. این در حالی است که هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد این ماده برای کبدچرب مفید باشد. تنها اثری که در مطالعات معدود و ضعیف انجام شده مشاهده شده آن است که مصرف این ماده، آنزیمهای کبدی را در خون کاهش می دهد.

آیا کاهش سطح آنزیمهای کبدی در خون مبتلایان به کبدچرب، نشانه ای از بهبود وضعیت کبد آنهاست؟
این طور نیست. سطح خونی آنزیمهای کبدی در مبتلایان به کبدچرب، حتی بدون هیچ مداخله و درمانی، در طول زمان بالا و پایین می شود. از آن مهمتر، اگر یک فرد مبتلا به کبدچرب آنزیمهای بالا داشته باشد و در گذر زمان، بدون آن که کاهش وزن، فعالیت بدنی، و پرهیزهای غذایی (که تنها مداخلات موثر در درمان کبدچرب هستند) را در پیش گرفته باشد، سطح آنزیمهای کبدی او کاهش یابد، یکی از احتمالات مهم آن است که وضعیت کبد او 'بدتر' شده باشد و حتماً باید توسط پزشکان متخصص از نظر بیماری پیشرفته کبدی (فیبروز) و نزدیک شدن به سیروز کبدی بررسی شود.

مطالعات چه می گویند ؟

درباره خارمریم و داروهای حاوی آن، مقالات چندی به چاپ رسیده است. آخرین و معتبرترین مقاله ای که یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز است و داده های 8 کارآزمایی تصادفی شده را تجمیع کرده و در مارچ 2021 در مجله Nutrition با ایمپکت فکتور 4.01 منتشر کرده است. در این مقاله مهم، مشخص شد که خارمریم تاثیری بر وزن افراد ندارد، آنزیمهای کبدی را (عمدتا ALT) می تواند کاهش دهد، اما اصلا معلوم نیست چربی کبد یا فیبروز کبد را هم کاهش می دهد یا احیاناً آنها را افزایش می دهد. همچنین در این مقاله به ضعیف بودن مطالعاتی که تاکنون درباره خارمریم و محصولات دارویی حاوی آن انجام شده اشاره شده و پزشکان و بیماران را به احتیاط در قضاوت درباره اثربخشی آن فراخوانده است.

تنها مداخله اثربخش در درمان کبدچرب که اثر آن در مطالعات متعدد به اثبات رسیده و حتی با کاهش فیبروز کبد همراه بوده، کاهش وزن به میزان 10 تا 15 درصد وزن بدن است. شواهدی وجود دارد که حتی اگر وزن کاهش نیابد، با رعایت رژیم غذایی و فعالیت بدنی، چربی کبد می تواند کاهش یابد، هرچند تاثیر این دو عامل در غیاب کاهش وزن، اندک است.

  دکتر امیرعلی سهراب پور
فوق تخصص گوارش و کبد
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

- سازمان نظام پزشکی ج.ا.ایران
  معاونت آموزشی و پژوهشی

به کوشش:
دکتر بابک پورقلیج

مبتلایان به کرونایی که درمان‌ها را از منزل پیگیری می‌کنند هیچ نیازی به استفاده از بخور سرد ندارند، استفاده از دستگاه‌های بخور سرد ضمن اینکه برای فرد هیچ فایده‌ای ندارد باعث افزایش انتقال بیماری می‌شود. با مرطوب کردن فضا تغییری در شرایط بیماران مبتلا به کرونا ایجاد نمی‌شود.

آنتی بیوتیک در گلودردهای ناشی از کووید ۱۹ هیچ تأثیری ندارد ضمن اینکه مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها علاوه بر عوارض، مقاومت دارویی نیز ایجاد می‌کند. مبتلایان به کرونا تا جایی که امکان دارد از مصرف دارو خودداری کنید و با استفاده از مایعات و استراحت در منزل بیماری را پشت سر بگذارید.

استفاده خودسرانه کورتون و داروهای استروئیدی در درمان کرونا خصوصاً در روزهای ابتدایی آفت درمان این بیماران است. این داروها می‌تواند وضعیت مبتلایان را به مراتب حادتر کنند چراکه سیستم ایمنی بسیاری از افراد به صورت طبیعی می‌تواند با کرونا مبارزه کند، این در شرایطی است که داروهای حاوی کورتون سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند.

استفاده از مایعات و استراحت کافی مهم است.  بهترین درمان‌ها در مراحل اولیه و خفیف ابتلاء به کرونا، همچنان همان درمان‌های متداول مربوط به سرماخوردگی است.

 کرونا برای برخی گروه‌ها می‌تواند بسیار خطر آفرین باشد، افرادی که واکسن نزده‌اند باید هرچه سریع‌تر در برابر کرونا واکسینه شوند، دسته دوم هم افراد دارای بیماری زمینه‌ای هستند.

 افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند، حتی با زدن واکسن هم در معرض ابتلاء به ویروس هستند و در برابر کرونا ایمنی کافی ندارند، خطرات ابتلاء و عوارض ناشی از کرونا برای گروه‌های در معرض خطر همچنان پا برجاست این افراد باید ضمن انجام واکسیناسیون همچنان پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند چرا که کوچک‌ترین بی احتیاطی می‌تواند مشکلات جدی برای این گروه‌ها در پی داشته باشد. اگر واکسن زده‌اید و مجدداً به کرونا هم مبتلا شده‌اید به مراتب احتمال انتقال به سایرین کمتر خواهد بود، چرا که لود ویروس پایین‌تر است.

افرادی که به رغم واکسیناسیون در برابر کرونا مجدداً به این ویروس مبتلا شده‌اند، معمولاً فرم خفیف‌تری از بیماری را تجربه کرده‌اند، موضوعی که به وضوح در موج ششم دیده شده است.

 دکتر پیام طبرسی
رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری

سازمان نظام پزشکی ج.ا.ایران
معاونت آموزشی و پژوهشی

به کوشش:
دکتر بابک پورقلیج