مسمومیتها: مبانی

َتعاریف

- مسموميت (Poisoning)

به هرگونه اختلال در عملكرد و يا ساختار ارگانيسم زنده كه در اثر ورود ماده سمی ايجاد شود، مسموميت گويند.

- سم (Poison)

ماده ای است سمی با منشا غیرزیستی که از طریق شیمیایی و یا فیزیکی باعث بروز آسیب، بیماری و یا مرگ در موجودات زنده می شود، مانند: جیوه.

- توکسین (Toxin)

ماده ای است سمي با منشا زیستی که توسط سلول و یا ارگانیسم های زنده تولید می شود، که معمولاً از جنس پروتئین مي باشد، مانند سم کزاز.

- زهر (Venom)

ماده ای است سمي که در بافت و یا غده ای اختصاصی در بدن جانوران تولید می شود. مانند سم مار

عوامل سمي

بیشترین تركيباتي كه مي توانند باعث بروز مسموميت شوند، عبارتند از:

- داروها مثلا به دنبال مصرف بيش از حد مقادير درماني و يا مصرف خودسرانه داروها

- مواد مخدر، محرک، توهم زاها، مشروبات الکلی و الکل های سمی

- مواد شوينده، پاك كننده و سفید کننده

- مواد آرايشي و بهداشتي

- هیدروکربن ها مانند نفت، گازوئيل و بنزين و .....

- سموم كشاورزي

- فلزات مانند سرب، جيوه و .....

-  گازها مانند منوكسيدكربن، گاز شهري و .....

- گياهان و جانوران سمي

انواع مسموميت ها از نظر زمان بروز اثر و علایم و نشانه های بالینی

- مسمومیت های فوق حاد (Super Acute)

علایم و نشانه های مسمومیت در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه بعد از ورود سم به بدن ظاهر می شوند، مانند مسمومیت با گاز سیانور

- مسمومیت های حاد (Acute)

علایم و نشانه های مسمومیت چند دقیقه تا چند ساعت پس از ورود سم به بدن ظاهر می گردند، مانند مسمومیت با بسیاری از داروها و یا مواد شیمیایی

- مسمومیت های مزمنChronic) )

علایم و نشانه های مسمومیت، متعاقب تماس طولانی مدت با مقادیر كم سم در مدت چند سال ظاهر می شوند، مانند بسیاری از مسمومیت های شغلی و یا محیطی.

انواع مسموميت ها از نظر علت بروز

- مسمومیت های تصادفی (Accidental)

این نوع از مسمومیت ها بیشتر در كودكان، افراد مسن و سالخورده مشاهده می شوند.

- مسمومیت های عمدی (Intentional)

 شامل خودكشي (Suicide)، تمارض به خودکشی (Parasuicide)، مسمومیت ناشی از سوء مصرف مواد (Substance Abuse)، و مسمومیت های جنایی (Criminal Poisoning) می باشد.

- مسمومیت های شغلی (Occupational) / مسمومیت های صنعتی (Industrial)

این نوع از مسمومیت ها در افراد شاغل در محیط های کار صنعتی، کارخانجات و یا کشاورزان مشاهده می شوند.

- مسمومیت های محیطی (Environmental)

این نوع از مسمومیت ها بیشتر در جوامع آلوده مانند شهرهای بزرگ و صنعتی که دارای آلودگی محیط زیست از جمله آلودگی هوا، آب و ..... می باشند، مشاهده می شوند.

- مسمومیت های غذایی (Food poisoning)

این نوع از مسمومیت ها به دنبال مصرف آب و یا مواد غذایی آلوده ایجاد می شوند.

راه هاي ورود سم به بدن

- راه خوراكي

يكي از مهمترين و شايعترين راه هاي ورود سموم به بدن مي باشد.  

- راه استنشاقي

دستگاه تنفس از دیگر راه های مهم ورود سمبه بدن مي باشد.

- راه پوستي و مخاطي

برخي از سموم از را ه پوست و يا مخاط جذب بدن می گردند. 

- راه تزريقي

مانند تزريق وريدي، عضلاني، زير جلدي و يا داخل جلدي

- گزیدگی (Bite or Sting) / گزیدگی سمی (Envenomation)

ایجاد هرگونه سوراخ شدگی، بریدگی، خراشیدگی و یا پاره شدگی در سطح پوست و یا مخاط فرد مصدوم توسط جانوران را گزیدگی می نامند. اگر این گزیدگی با تلقیح زهر به داخل بدن مصدوم همراه باشد به آن گزیدگی سمی می گویند، مانند زنبور گزیدگی، عقرب گزیدگی و .....

به کوشش :

  دکترشاهین شادنیا
استاد سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها
عضو گروه سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
رئیس بخش مراقبتهای ویژه مسمومین
بیمارستان لقمان حکیم

- سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران
معاونت آموزشی و پژوهشی

به کوشش:
دکتر بابک پورقلیج