نمای کلی

مسمومیت با مونوکسید کربن زمانی اتفاق می افتد که مونوکسید کربن در خون جمع شود. وقتی مونوکسید کربن بیش از حد در هوا باشد، بدن اکسیژن موجود در گلبول های قرمز را با مونوکسید کربن جایگزین می کند. این می تواند منجر به آسیب جدی بافت، یا حتی مرگ شود.

مونوکسید کربن گازی است که بو، طعم و رنگ ندارد. سوزاندن سوخت ها، از جمله گاز، چوب، پروپان یا زغال چوب، مونوکسید کربن می سازد. وسایل و موتورهایی که به خوبی تهویه نمی شوند می توانند باعث افزایش گاز تا سطوح خطرناک شوند. یک فضای محکم بسته باعث بدتر شدن تجمع می شود.

هر فردی که در معرض مونوکسید کربن قرار دارد باید فورا وارد هوای تازه شود و به دنبال مراقبت های پزشکی باشد. برای افرادی که در کما هستند یا نمی توانند پاسخ دهند، فوراً با خدمات فوریت های پزشکی (EMS)  یا شماره 115 تماس بگیرید.

علائم

مسمومیت با مونوکسید کربن بیشتر بر مغز و قلب تأثیر می گذارد. قرار گرفتن در معرض این گاز در طول زمان ممکن است منجر به علائمی شود که می تواند با آنفولانزای بدون تب اشتباه گرفته شود. علائم واضح‌تر مسمومیت با مونوکسید کربن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سردرد.
• ضعف
• سرگیجه.
• حالت تهوع یا استفراغ.
• تنگی نفس.
• گیجی.
• تاری دید.
• خواب آلودگی.
• از دست دادن کنترل عضلانی.
• از دست دادن هوشیاری.

علائم مربوط به سیستم عصبی و مغز ممکن است پس از بهبودی از مسمومیت با مونوکسید کربن ظاهر شود. خطر این موارد در افرادی که هوشیاری خود را از مونوکسید کربن از دست داده اند و افراد مسن بیشتر است. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• از دست دادن حافظه
• شخصیت تغییر می کند.
• مشکلات حرکتی

مسمومیت با مونوکسید کربن می تواند به ویژه برای افرادی که در خواب بوده اند، مواد مخدر مصرف کرده یا مست هستند خطرناک باشد. مونوکسید کربن می تواند قبل از اینکه کسی متوجه شود مشکلی وجود دارد باعث آسیب مغزی یا مرگ شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

برای مسمومیت احتمالی با مونوکسید کربن، فورا وارد هوای تازه شده و به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.

علل

بسیاری از محصولات و موتورهایی که از سوخت‌ های فسیلی استفاده می کنند، مونوکسید کربن می‌سازند. اغلب میزان مونوکسید کربن تولید شده از این منابع در مناطقی که جریان هوای خوبی دارند، جای نگرانی ندارد. اما اگر از آنها در یک فضای نیمه بسته یا بسته استفاده شوند، سطح مونوکسید کربن می تواند یک خطر باشد. به عنوان مثال می توان از یک کوره ذغالی در داخل خانه یا یک خودرو روشن در داخل گاراژ نام برد.

تنفس دود باعث می شود که مونوکسید کربن جایگزین اکسیژن در خون شود. این امر از رسیدن اکسیژن به بافت ها و اندام ها جلوگیری می کند.

تنفس دود در هنگام آتش سوزی نیز می تواند باعث مسمومیت با مونوکسید کربن شود. قلیان کشیدن، با افزایش تعداد افراد جوان مسموم با مونوکسید کربن مرتبط است.

عوامل خطر

تنفس مونوکسید کربن می تواند به ویژه برای موارد زیر خطرناک باشد:

• نوزادان متولد نشده سلول‌های خون جنین راحت‌تر از سلول‌های خون بالغ، مونوکسید کربن را جذب می‌کنند.
• نوزادان و کودکان. کودکان خردسال بیشتر از بزرگسالان نفس می کشند.
• بزرگسالان مسن. افراد مسنی که مسمومیت با مونوکسید کربن دارند ممکن است بیشتر در معرض آسیب مغزی قرار گیرند.

عوارض

آسیب مونوکسید کربن بستگی به میزان تنفس و مدت زمان دارد. مسمومیت با مونوکسید کربن می تواند باعث شود:

• آسیب مغزی که التیام نمی یابد.
• آسیب به قلب، که احتمالاً منجر به مشکلات قلبی تهدید کننده زندگی می شود.
• مرگ

پیشگیری

برای کمک به جلوگیری از مسمومیت با مونوکسید کربن:

• ردیاب مونوکسید کربن در خانه داشته باشید: آنها را در نزدیکی هر قسمت خواب در هر سطح از خانه قرار دهید. باتری ها را حداقل دو بار در سال همزمان با بررسی باتری های آشکارساز دود بررسی کنید.

  اگر زنگ خطر به صدا درآمد، باور کنید! خانه را ترک کنید و با 115 یا آتش نشانی تماس بگیرید. آشکارسازهای مونوکسید کربن برای موتور خانه ها و قایق ها نیز ساخته می شوند.

• قبل از روشن کردن ماشین درب گاراژ را باز کنید: هرگز ماشین را در گاراژ رها نکنیدحتی اگر درب گاراژ باز باشد.، به خصوص اگر گاراژ به خانه متصل است.  
• از وسایل گازسوز فقط همانطور که در نظر گرفته شده است استفاده کنید: هرگز از اجاق گاز یا فر برای گرما استفاده نکنید. از اجاق گازهای پیک نیک و کمپ فقط در فضای باز استفاده کنید. از بخاری‌های بدون دودکش فقط زمانی استفاده کنید که کسی بیدار است و درها یا پنجره‌ها باز هستند. ژنراتور را در فضای بسته مانند زیرزمین یا گاراژ راه اندازی نکنید.

• اطمینان حاصل کنید که فضایی در اطراف وسایل نفت سوز و موتورها وجود دارد: اینها شامل تمام وسایل گازسوز، بخاری های بدون دودکش و اجاق های هیزمی می شود. مطمئن شوید که آنها به درستی هواگیری می کنند.

  از سرویس کار مجرب بخواهید که تمام وسایل نفت یا گازسوز را راه اندازی و سرویس سالانه نمایند.

• بخاری دودکش دار و شومینه ها را در شرایط خوبی نگه دارید: دودکش بخاری و دودکش شومینه را هر سال تمیز و اتصالات را وارسی کنید.
• در حین بازسازی، دریچه ها و دودکش ها را باز نگه دارید: بررسی کنید که با برزنت یا آوار پوشیده نشده باشند.
• قبل از بازگشت به محل وقوع مسمومیت، تعمیرات را انجام دهید: اگر مسمومیت با مونوکسید کربن در خانه رخ داده است، قبل از اقامت مجدد در خانه، منبع مونوکسید کربن را پیدا کرده و تعمیر کنید. از یک سرویس‌کار واجد شرایط بخواهید دستگاه‌هایی را که ممکن است باعث نشتی شده باشد را بررسی و تعمیر کند.

تشخیص

احتمالاً برای افرادی که مشکوک به مسمومیت با مونوکسید کربن به اورژانس آورده شده اند، درمان بلافاصله شروع می شود. برای تایید تشخیص، تیم مراقبت های بهداشتی ممکن است نمونه خون را برای مونوکسید کربن آزمایش کنند. این آزمایش باید در اسرع وقت پس از خارج کردن فرد از محیط مشکوک در معرض قرار گرفتن انجام شود. اما این آزمایش نباید درمان را به تاخیر بیندازد.

درمان

فورا وارد هوای تازه شوید. اگر شما یا یکی از همراهانتان علائم مسمومیت با مونوکسید کربن را داشتید با 115 یا با کمک پزشکی اورژانسی تماس بگیرید. اینها عبارتند از سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، تنگی نفس، ضعف و گیجی.

در بیمارستان، درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تنفس اکسیژن خالص در اورژانس، درمان استاندارد شامل تنفس اکسیژن خالص از طریق ماسکی است که روی بینی و دهان قرار می گیرد. این به رسیدن اکسیژن به اندام ها و بافت ها کمک می کند. افرادی که نمی توانند به تنهایی نفس بکشند ممکن است روی دستگاهی قرار گیرند که برای آنها تنفس می کند، به نام ونتیلاتور.

• دریافت درمان در اتاقک اکسیژن. به این روش اکسیژن درمانی هیپرباریک گفته می شود. این شامل تنفس اکسیژن خالص در یک محفظه برای مدت زمان معینی است. فشار هوا در محفظه 2 تا 3 برابر بیشتر از حد معمول است. این به جایگزینی مونوکسید کربن با اکسیژن در خون کمک می کند.

  اکسیژن درمانی هیپرباریک ممکن است برای مسمومیت شدید با مونوکسید کربن استفاده شود. این به محافظت از بافت قلب و مغز در برابر آسیب مونوکسید کربن کمک می کند. همچنین ممکن است از اکسیژن درمانی هیپرباریک در زنان باردار برای محافظت از نوزادان متولد نشده در برابر آسیب ناشی از مسمومیت با مونوکسید کربن استفاده شود.

پاسخ صحیح به این سوالات اهمیت دارد

تیم درمان در بیمارستان به محض ورود شما به اطلاعات نیاز دارند. در راه بیمارستان، سعی کنید خود را برای پاسخ دادن به سؤالات زیر آماده کنید:

• منابع احتمالی مونوکسید کربن
• علائم و زمان شروع آنها
• نگرانی های ذهنی، مانند گیجی و مشکلات حافظه.
• از دست دادن هوشیاری.
• سایر شرایط پزشکی، از جمله بارداری.
• عادات سیگار کشیدن

َتعاریف

- مسموميت (Poisoning)

به هرگونه اختلال در عملكرد و يا ساختار ارگانيسم زنده كه در اثر ورود ماده سمی ايجاد شود، مسموميت گويند.

- سم (Poison)

ماده ای است سمی با منشا غیرزیستی که از طریق شیمیایی و یا فیزیکی باعث بروز آسیب، بیماری و یا مرگ در موجودات زنده می شود، مانند: جیوه.

- توکسین (Toxin)

ماده ای است سمي با منشا زیستی که توسط سلول و یا ارگانیسم های زنده تولید می شود، که معمولاً از جنس پروتئین مي باشد، مانند سم کزاز.

- زهر (Venom)

ماده ای است سمي که در بافت و یا غده ای اختصاصی در بدن جانوران تولید می شود. مانند سم مار

عوامل سمي

بیشترین تركيباتي كه مي توانند باعث بروز مسموميت شوند، عبارتند از:

- داروها مثلا به دنبال مصرف بيش از حد مقادير درماني و يا مصرف خودسرانه داروها

- مواد مخدر، محرک، توهم زاها، مشروبات الکلی و الکل های سمی

- مواد شوينده، پاك كننده و سفید کننده

- مواد آرايشي و بهداشتي

- هیدروکربن ها مانند نفت، گازوئيل و بنزين و .....

- سموم كشاورزي

- فلزات مانند سرب، جيوه و .....

-  گازها مانند منوكسيدكربن، گاز شهري و .....

- گياهان و جانوران سمي

انواع مسموميت ها از نظر زمان بروز اثر و علایم و نشانه های بالینی

- مسمومیت های فوق حاد (Super Acute)

علایم و نشانه های مسمومیت در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه بعد از ورود سم به بدن ظاهر می شوند، مانند مسمومیت با گاز سیانور

- مسمومیت های حاد (Acute)

علایم و نشانه های مسمومیت چند دقیقه تا چند ساعت پس از ورود سم به بدن ظاهر می گردند، مانند مسمومیت با بسیاری از داروها و یا مواد شیمیایی

- مسمومیت های مزمنChronic) )

علایم و نشانه های مسمومیت، متعاقب تماس طولانی مدت با مقادیر كم سم در مدت چند سال ظاهر می شوند، مانند بسیاری از مسمومیت های شغلی و یا محیطی.

انواع مسموميت ها از نظر علت بروز

- مسمومیت های تصادفی (Accidental)

این نوع از مسمومیت ها بیشتر در كودكان، افراد مسن و سالخورده مشاهده می شوند.

- مسمومیت های عمدی (Intentional)

 شامل خودكشي (Suicide)، تمارض به خودکشی (Parasuicide)، مسمومیت ناشی از سوء مصرف مواد (Substance Abuse)، و مسمومیت های جنایی (Criminal Poisoning) می باشد.

- مسمومیت های شغلی (Occupational) / مسمومیت های صنعتی (Industrial)

این نوع از مسمومیت ها در افراد شاغل در محیط های کار صنعتی، کارخانجات و یا کشاورزان مشاهده می شوند.

- مسمومیت های محیطی (Environmental)

این نوع از مسمومیت ها بیشتر در جوامع آلوده مانند شهرهای بزرگ و صنعتی که دارای آلودگی محیط زیست از جمله آلودگی هوا، آب و ..... می باشند، مشاهده می شوند.

- مسمومیت های غذایی (Food poisoning)

این نوع از مسمومیت ها به دنبال مصرف آب و یا مواد غذایی آلوده ایجاد می شوند.

راه هاي ورود سم به بدن

- راه خوراكي

يكي از مهمترين و شايعترين راه هاي ورود سموم به بدن مي باشد.  

- راه استنشاقي

دستگاه تنفس از دیگر راه های مهم ورود سمبه بدن مي باشد.

- راه پوستي و مخاطي

برخي از سموم از را ه پوست و يا مخاط جذب بدن می گردند. 

- راه تزريقي

مانند تزريق وريدي، عضلاني، زير جلدي و يا داخل جلدي

- گزیدگی (Bite or Sting) / گزیدگی سمی (Envenomation)

ایجاد هرگونه سوراخ شدگی، بریدگی، خراشیدگی و یا پاره شدگی در سطح پوست و یا مخاط فرد مصدوم توسط جانوران را گزیدگی می نامند. اگر این گزیدگی با تلقیح زهر به داخل بدن مصدوم همراه باشد به آن گزیدگی سمی می گویند، مانند زنبور گزیدگی، عقرب گزیدگی و .....

به کوشش :

  دکترشاهین شادنیا
استاد سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها
عضو گروه سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
رئیس بخش مراقبتهای ویژه مسمومین
بیمارستان لقمان حکیم

- سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران
معاونت آموزشی و پژوهشی

به کوشش:
دکتر بابک پورقلیج

با توجه به افزایش موارد مسمومیت با الکل، دکتر سید رضا حبیب زاده (استادیار طب اورژانس دانشگاه علوم پزشکی مشهد) مروری کوتاه داشته‌اند بر مبحث مدیریت مسمومیت با الکل در اورژانس.

فایل صوتی را به مدت ۱۵ دقیقه بشنوید: 

دانلود شیوه‌نامه