TAG-VE ، گروه مشاوره فنی سازمان جهانی بهداشت در مورد تکامل ویروس SARS-CoV-2 ، به عنوان بخشی از کار مداوم خود  برای بحث در مورد آخرین شواهد و نگرانی ها برای ردیابی انواع Omicron و چگونگی تکامل آن در حال حاضر، با توجه به سطوح بالای مصونیت جمعیتی در بسیاری از محیط‌ها و تفاوت کشورها در چشم‌انداز ایمنی، تشکیل جلسه داد. به طور خاص، پیامدهای سلامت عمومی در ظهور برخی از انواع Omicron، به‌ویژه XBB و زیرشاخه‌های آن (که به عنوان XBB* نشان داده می‌شوند)، و همچنین BQ.1 و زیرسویه های آن (با عنوان BQ.1*)، مورد بحث قرار گرفتند.

بر اساس شواهد موجود در حال حاضر، TAG-VE احساس نمی‌کند که فنوتیپ های کلی XBB* و BQ.1* به طور قابل توجه ایی نسبت به یکدیگر یا در قیاس با سایر سویه های Omicron با جهش‌های منجر به فرار از سیستم ایمنی، از نظر پاسخ بهداشت عمومی ضروری، بعنوان انواع جدید مورد توجه ، متفاوت باشند.

دو رده فرعی همچنان بخشی از Omicron هستند و موجب نگرانی خواهند بود.
 اگر پیشرفت قابل توجهی وجود داشته باشد که مستلزم تغییر در استراتژی بهداشت عمومی باشد، WHO فوراً به کشورهای عضو و مردم هشدار خواهد داد.

XBB*

XBB* فرم نوترکیبی از زیر سویه های BA.2.10.1 و BA.2.75 با شیوع جهانی 1.3٪ در پایان آذر ماه بوده و در 35 کشور جهان شناسایی شده است. TAG-VE داده های موجود در مورد ویژگی های رشد این زیرشاخه و برخی شواهد اولیه در مورد شدت بالینی و خطر عفونت مجدد از سنگاپور و هند و همچنین ورودی های سایر کشورها را مورد بحث قرار داد. افزایش گسترده ای در شیوع XBB* در پایش ژنومی منطقه ای وجود داشته اما هنوز به طور مداوم با افزایش عفونت های جدید مرتبط نشده است. در حالی که مطالعات بیشتری مورد نیاز است، داده های فعلی نشان نمی دهد که تفاوت های اساسی در شدت بیماری برای عفونت های XBB* وجود داشته باشد. 
با این حال، شواهد اولیه ای وجود دارد که نشان می دهد در مقایسه با سایر زیرشاخه های Omicron در گردش ، خطر عفونت مجدد بیشتر است .
 موارد عفونت مجدد در درجه اول محدود به کسانی بود که یک عفونت اولیه پیش از Omicron داشتند. در حال حاضر، هیچ داده ای برای حمایت از فرار از پاسخ های ایمنی اخیر ناشی از سایر سویه های Omicron وجود ندارد.

 این موضوع که افزایش فرار ایمنی XBB* برای ایجاد امواج جدید عفونت کافی است یا خیر، به نظر می رسد به چشم انداز ایمنی منطقه ای بستگی دارد که خود تحت تأثیر اندازه و زمان امواج قبلی Omicron و همچنین پوشش واکسیناسیون COVID-19 قرار دارد.

BQ.1*

BQ.1* زیرشاخه ای از BA.5 است که حامل جهش های خوشه ای در برخی از سایت های آنتی ژنی کلیدی از جمله K444T و N460K است. علاوه بر این جهش ها، زیر سویه BQ.1.1 حامل یک جهش خوشه ای اضافی در یک سایت آنتی ژنی کلیدی (یعنی R346T) است. این زیر سویه در پایان آذر ماه دارای شیوع 6٪ بوده و در 65 کشور شناسایی شده است. 
در حالی که هیچ داده ای در مورد شدت یا فرار ایمنی از مطالعات روی انسان وجود ندارد، BQ.1*  رشد قابل توجهی را نسبت به سایر زیرشاخه های Omicron در گردش در بسیاری از کشورها از جمله اروپا و ایالات متحده نشان می دهد، و بنابراین نظارت دقیق را طلب می کند. 
این احتمال وجود دارد که این جهش‌های اضافی امکان فرار ایمنی را نسبت به سایر زیرشاخه‌های Omicron در گردش ایجاد کرده باشد و بنابراین خطر بالای عفونت مجدد، احتمالی است که نیاز به بررسی بیشتر دارد.

 در حال حاضر هیچ داده اپیدمیولوژیکی وجود ندارد که نشان دهنده افزایش شدت بیماری باشد. 
تأثیر تغییرات ایمونولوژیکی مشاهده شده بر فرار واکسن هنوز مشخص نیست. بر اساس دانش موجود در حال حاضر، محافظت توسط واکسن ها (هم شاخص و هم واکسن های دو ظرفیتی اخیراً معرفی شده) در برابر عفونت ممکن است کاهش یابد، اما هیچ تاثیر عمده ای بر محافظت در برابر بیماری شدید پیش بینی نشده است. 

خلاصه کلی

نوع نگران کننده Omicron نوع غالبی است که در سطح جهانی در گردش است و تقریباً تمام توالی های گزارش شده به WHO را شامل می شود. در حالی که ما در حال بررسی تنوع ژنتیکی گسترده ای از زیرشاخه های Omicron هستیم، آنها در حال حاضر نتایج بالینی مشابهی با تفاوت هایی در پتانسیل فرار ایمنی را نشان می دهند .

تأثیر بالقوه این گونه ها به شدت تحت تأثیر چشم انداز ایمنی منطقه ای است. در حالی که عفونت‌های مجدد به نسبت فزاینده‌ای از همه عفونت‌ها تبدیل شده‌اند، این امر عمدتاً در پس‌زمینه عفونت‌های اولیه غیر Omicron دیده می‌شود. کاهش پاسخ ایمنی از امواج اولیه عفونت اُمیکرون و تکامل بیشتر انواع آن ، این احتمال را بوجود میآورد که عفونت مجدد ممکن است افزایش یابد.

نقش TAG-VE این است که اگر گونه‌ای با فنوتیپ کاملاً متفاوت (مثلاً گونه‌ای که می‌تواند باعث بیماری شدیدتر شود یا منجر به امواج اپیدمی بزرگی شده و بار سیستم مراقبت‌های بهداشتی را افزایش دهد) در حال ظهور است و یا احتمالاً ایجاد می‌شود، به WHO هشدار دهد.  TAG-VE احساس نمی‌کند که فنوتیپ کلی XBB* و BQ.1* به اندازه کافی از یکدیگر یا از سایر زیرسویه های Omicron با جهش‌های فرار ایمنی اضافی، از نظر رویکرد بهداشت عمومی ضروری متفاوت باشند اما وضعیت به طور مرتب مورد ارزیابی مجدد قرار خواهد گرفت. ما متذکر می شویم که این دو رده فرعی بخشی از Omicron باقی می مانند، که یک نوع نگرانی با پتانسیل پیشرفت بسیار بالای عفونت مجدد و نیاز به تجدید واکسیناسیون است.

در حالی که تا کنون هیچ شواهد اپیدمیولوژیکی وجود ندارد که نشان دهد این زیرشاخه‌ها در مقایسه با سایر زیرشاخه‌های Omicron منجر به ایجاد خطر بیشتری خواهند شد، اما متذکر می‌شویم که این ارزیابی بر اساس داده‌های کشورهای خاصی است و ممکن است به طور کامل به سایر مناطق قابل تعمیم نباشد. تلاش های گسترده و سیستماتیک مبتنی بر بررسی های آزمایشگاهی برای انجام چنین تصمیماتی با سرعت و و فوریت و با قابلیت تفسیر جهانی مورد نیاز است.

WHO به نظارت دقیق سویه های XBB* و BQ.1* به عنوان بخشی از Omicron ادامه خواهد داد و از کشورها می خواهد که با هوشیاری، به نظارت و گزارش توالی ها، و همچنین انجام تجزیه و تحلیل مستقل و مقایسه ای از زیرشاخه های مختلف Omicron ادامه دهند.

TAG-VE به طور منظم تشکیل می شود و به ارزیابی داده های موجود در مورد قابلیت انتقال، شدت بالینی، و پتانسیل فرار ایمنی انواع مختلف، از جمله تأثیر بالقوه بر تشخیص، درمان، و اثربخشی واکسن ها در پیشگیری از عفونت و/یا بیماری شدید ادامه می دهد.

منبع : WHO

سازمان نظام پزشکی ج.ا.ایران

                    معاونت آموزش و پژوهش

به کوشش : 
دکتر بابک پورقلیج