دکتر مریم باقریان
فوق تخصص هماتولوژی انکولوژی و پیوند مغز استخوان

در مطلب قبلی در مورد انواع سلول های خونی و عملکرد آن ها به اجمال صحبت کردیم.

اینبار سعی بر آن داریم که در مورد چگونگی بررسی سلول های خونی و ضرورت انجام این آزمایشات توضیح دهیم.

 ارزیابی CBC و به عبارتی شمارش کامل سلول های خون ، یک آزمایش آسان و بسیار رایج در بررسی سلول های خونی است که اختلالات خاصی را که می تواند بر سلامت شما تاثیر بگذارد را غربالگری و یا تشخیص می دهد.

چرا پزشک آزمایش CBC  را برای شما تجویز می کند؟

به سه منظور ممکن است برای شما آزمایش CBC diff نسخه شود:

• برای چکاپ سلامتی و ارزیابی سالانه عملکرد بدن
• در صورت بروز علایمی مثل کسالت ، ضعف و بی حالی طولانی مدت، عفونت یا التهاب ، خونریزی یا کبودی غیر معمول و تنگی نفس
• و یا پس از سپری شدن یک دوره درمانی خاص، برای ارزیابی کارایی درمان

برای انجام آزمایش CBC لازم نیست ناشتا باشید. با حضور در آزمایشگاه ، یک نمونه خون از شما گرفته می شود و در مدت زمان کوتاهی جواب آزمایش در اختیار شما قرار خواهد گرفت.

 تفسیر آزمایش CBC diff به چه صورت است؟

این آزمایش سه رده اصلی سلول های خونی را ارزیابی می کند. مقادیر طبیعی بسته به سن و جنسیت شما متفاوت است که به طور معمول در گزارش آزمایشگاه محدوده نرمال این موارد بر اساس شرایط انجام تست و سن و جنس بیماران قید میشود.

RBC :

اولین رده سلولی مورد بررسی ، گلبول های قرمز خون ((RBC می باشند.

همان طور که پیشتر گفتیم، وظیفه این رده سلولی انتقال اکسیژن ومواد مغذی به بافت های بدن است.

گلبول های قرمز در مغز استخوان ساخته می شوند.طول عمر آن ها بین 90 تا 120 روز است. پس از آن تخریب شده و گلبول های قرمز تازه جای آن ها را خواهند گرفت. با استفاده از نتایج آزمایشات مربوط به RBC ، انواع کم خونی تشخیص داده خواهد شد.

هموگلوبین (Hb)  :                                                                       

آزمایش هموگلوبین میزان کل هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز در گردش را نشان می دهد .هموگلوبین پروتئینی است که به آهن در ساختار خود نیازمند است. پس اگر با فقر آهن مواجه باشید می تواند باعث کاهش میزان هموگلوبین شود.

هماتوکریت (HCT) :

این آزمایش درصد گلبول های قرمز در کل حجم خون را مورد بررسی قرار می دهد.

هماتوکریت بالا در مواردی مثل اسهال و استفراغ که باعث کم ابی می شود و یا افزایش غلظت خون در بیماری هایی مانند پلی سایتمی ورا ، بیماری های مزمن ریوی، بیماری های قلبی مادرزادی و حتی زندگی در ارتفاعات (پاسخ جبرانی به کمبود اکسیژن) دیده می شود.

MCV:

آزمایش MCV به معنای سنجش متوسط سایز گلبول های قرمز است. مواردی مثل کمبود ویتامین B12 می تواند منجر به افزایش MCV و کم خونی موجب کاهش سایزMCV می شود.

MCH :

آزمایش MCH به معنای میزان متوسط هموگلوبین موجود در هر گلبول های قرمز می باشد که کاهش و یا بالا بودن آن، علل متفاوتی دارد. هر عاملی که موجب آنمی فقر اهن شود تا سرطان ، تالاسمی، بارداری، بیماری های کبدی و کلیوی و ....همگی موجب کاهش MCH می شوند.

مواردی مثل پرکاری تیرویید، مصرف بیش از حد الکل، کمبود ویتامین B12 ، بیماری های مزمن ریوی و قلبی میتوانند موجب افزایش MCH شوند.

RDW:

در آزمایش RDW ، اختلاف سایز و حجم گلبول های قرمز خون مورد بررسی قرار می گیرد. سلول های خونی از نظر اندازه با یکدیگر متفاوت هستند. اگر اختلاف اندازه آن ها بیش از حد نرمال باشد، احتمال بروز اختلالات خونی وجود دارد.

گلبول‌های سفید (WBC) :

WBC در آزمایش خون، وضعیت گلبول‌های سفید را بررسی می‌کند. آن‌ها به عنوان مهمترین ارکان سیستم ایمنی بدن به‌شمار می‌روند. بنابراین بروز هرگونه اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند نشان‌دهنده التهاب و عفونت باشد. 

گلبول‌های سفید انواع مختلفی دارند: 

• نوتروفیل‌ها
• لنفوسیت‌ها
• بازوفیل‌ها 
• ائوزونوفیل‌ها
• مونوسیت‌ها

وهر کدام از آنها وظیفه خاصی در بدن دارند. مثلا ائوزونوفیل، از بدن در برابر عفونت‌های انگلی محافظت می‌کنند. لنفوسیت‌ها، به محض ورودعامل ویروسی یا باکتریایی به بدن، فعالیت خود را آغاز خواهند کرد.

پلاکت‌ها :

در آزمایش PLT، میزان پلاکت‌ خون شمارش می‌شود. وجود این سلول‌های خونی در انعقاد خون بسیار مهم است. بسیاری از اختلالات انعقادی خون مربوط به این فاکتور است. 

شاید برای شما جالب باشد که نقش CBC در بررسی بیماران کرونایی چیست؟

 آزمایش CBC در کرونا، با هدف پایش وضعیت سلامتی بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تست نمی‌تواند در تشخیص کووید ۱۹ به پزشکان کمک کند. با استفاده از نتایج این آزمایش، متخصصین درمی‌یابند که وضعیت سلول‌های خونی مانند گلبول‌های سفید  به خصوص لنفوسیت ها چگونه است. همچنین باید بدانید تست آنتی بادی کرونا متفاوت از تست CBC است. 

تشخیص سرطان با آزمایش خون CBC، یکی از مهمترین کاربردهای این تست است. همچنین بسیاری از کم‌خونی‌ها با استفاده از نتایج این تست تشخیص ، پایش و درمان می‌شوند.

• افزایش یا کاهش چشمگیر تعداد گلبول‌های سفید خون (WBC)

یکی از مهم‌ترین علائم سرطان خون در آزماش CBC، افزایش یا کاهش چشمگیر تعداد گلبول‌های سفید خون (WBC) است. همانطور که می‌دانید، گلبول‌های سفید خون برای دفاع از سیستم ایمنی بدن وارد عمل می‌شوند و در صورت بروز سرطان خون در فرد، معمولا تعداد آن‌ها افزایش زیادی پیدا خواهد کرد. البته گاهی نیز کاهش تعداد گلبول‌های سفید در آزمایش CBC مشاهده می‌شود که تحت عنوان پان سایتوپنی (Pancytopenia) شناخته می‌شود.

• کاهش شدید پلاکت خون (Platelets)

پلاکت خون نقش مهمی را در انعقاد خون ایفا می‌کند. از همین رو نیز در صورت بروز سرطان خون در فرد، سطح آزمایش PLT یا همان پلاکت خون به طور چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد و در اینصورت، بروز برخی علائم نیز در بیمار مانند انواع خونریزی مشاهده خواهد شد که احتمال بروز سرطان خون را بسیار بالا می‌برد.

• کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون (RBC)

یکی دیگر از علائم سرطان خون در آزمایش CBC، کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون است. بهتر است بدانید، زمانی که بدن فرد درگیر سرطان خون می‌شود، ساخت گلبول‌های قرمز با مشکل مواجه خواهد شد و از این رو تعداد آن در آزمایش CBC، کاهش پیدا خواهد کرد. البته اگر تنها کاهش تعداد گلبول‌های قرمز را در آزمایش CBC مشاهده کنید، می‌تواند نشان دهنده کم خونی در فرد باشد.

• کاهش هموگلوبین خون (Hemoglobin)

به طور کلی سطح Hb در آزمایش خون با تعداد گلبول‌های قرمز رابطه مستقیم دارد. زیرا هموگلوبین نقش انتقال اکسیژن را در گلبول‌های قرمز به عهده دارد و اگر کاهش گلبول‌های قرمز در فرد اتفاق بیفتند، شاهد کاهش هموگلوبین نیز خواهید بود. بهتر است بدانید که برای تشخیص سرطان خون تنها کاهش یا افزایش یک عامل در آزمایش CBC ملاک نیست و بررسی ازمایشات اختصاصی ضرورت دارد.

آزمایش CBC Diff چیست؟

 آزمایش CBC diff را با نام آزمایش شمارش افتراقی نیز خواهید شنید. در تفسیر آزمایش CBC Diff علاوه ‌بر بررسی فاکتورهایی که در تست CBC وجود دارد، به ارزیابی انواع گلبول‌های سفید پرداخته خواهد شد. گلبول‌های سفید انواع مختلفی دارد که در طی آزمایش CBC Diff به طور کامل بررسی خواهند شد. 

مقالات بیماریهای خون و انکولوژی:
دانستنیهای پایه بیماریهای خون

سازمان نظام پزشکی ج.ا.ایران
                     معاونت آموزشی و پژوهشی

                      به کوشش:
                      دکتر بابک پورقلیج

 دکتر مریم باقریان
فوق تخصص هماتولوژي اونكولوژي و پيوند مغز استخوان

خون و سلول های خونی

خون بافت مایعی است که از چهار جزء اصلی : پلاسما، گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها تشکیل شده است.

خون عملکردهای مختلفی دارد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انتقال اکسیژن و مواد مغذی به ریه و بافت ها
• تشکیل لخته خون برای جلوگیری از دست دادن خون اضافی
• حاوی سلول ها و آنتی بادی ها جهت دفاع در مقابل عفونت
• انتقال مواد زائد به کلیه ها و کبد
• تنظیم دمای بدن

خونی که در عروق بدن شما در حال گردش می باشد، به عنوان خون کامل شناخته می شود و حدود 7 تا 8 درصد از کل وزن بدن شما را تشکیل می دهد.

 خون کامل شامل حدود 55 درصد پلاسما و 45 درصد سلول های خونی است. یک فرد بالغ با قد متوسط حدودا بین 10-12 پیمانه خون در سیستم گردش خون خود دارد.

سلول های خونی از سلول های بنیادی خون ساز تشکیل می شوند و در مغز استخوان از طریق فرآیند بسیار تنظیم شده تولید می شوند. سلول های بنیادی خون ساز قادرند به گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت تبدیل شوند . این سلول ها را می توان همچنین در بند ناف نوزادان تازه متولد شده نیز یافت نمود. سلول های بنیادی برای درمان انواع بیماری ها از جمله لوسمی، لنفوم، نارسایی مغز استخوان و اختلالات مختلف ایمنی استفاده می شوند.

اجزای خون و اهمیت آنها

بسیاری از شما تاکنون تحت آزمایش خون یا اهدای خون قرار گرفته اید، اما هماتولوژی و مطالعات در زمینه خون موارد بسیار بیشتری از اینها را شامل می شود. پزشکانی که در زمینه خون تخصص دارند (هماتولوژیست) پیشرفت های بسیاری را در زمینه درمان و پیشگیری از بیماری های خونی انجام داده اند.

ما طی این مقاله و مقالات بعدی تلاش می کنیم با معرفی اصولی سلول های خونی، بیماری های شایع ، بیان علل و روش های درمانی نوین و کاربردی ،سطح آگاهی عموم جامعه را افزایش دهیم و به سوالات متداول بیماران پاسخ دهیم.

پلاسما

جزء مایع خون، پلاسما نامیده می شود که مخلوطی از آب، قند، چربی، پروتئین و الکترولیت ها است. وظیفه اصلی پلاسما انتقال سلول های خونی در سراسر بدن به منظورانتقال مواد مغذی، مواد زائد، آنتی بادی ها، پروتئین های ایجاد کننده انعقاد، پیام رسان های شیمیایی مانند هورمون ها و پروتئین هایی است که به حفظ تعادل مایعات بدن کمک می کنند.

گلبول های قرمز( اریتروسیت ها)

گلبول‌های قرمز که به دلیل رنگ قرمز روشن‌شان شناخته می‌شوند، فراوان‌ترین سلول ها در خون هستند و حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد حجم آن را تشکیل می‌دهند. شکل یک گلبول قرمز بصورت یک دیسک مقعرالطرفین با مرکز مسطح است . به عبارت دیگر هر دو وجه دیسک دارای فرورفتگی‌های کاسه‌مانند کم عمقی هستند.

تولید گلبول های قرمز توسط اریتروپویتین، هورمونی که عمدتاً توسط کلیه ها تولید می شود، کنترل می شود. ساخت گلبول‌های قرمز خون به‌ صورت سلول‌های نابالغ در مغز استخوان شروع می‌شود و تقریباً پس از هفت روز و رسیدن به بلوغ در جریان خون آزاد می‌شوند. برخلاف بسیاری از سلول‌های دیگر، گلبول‌های قرمز هیچ هسته‌ای ندارند و به راحتی می‌توانند شکل خود را تغییر دهند تا در رگ‌های خونی مختلف بدن جای بگیرند. با این حال، با اینکه فقدان هسته، گلبول قرمز را انعطاف‌پذیرتر می‌کند،ولی طول عمر سلول را در مسیر عبور از کوچک‌ترین رگ‌های خونی محدود می‌کند و به غشای سلول آسیب می‌رساند و ذخیره انرژی آن را کاهش می‌دهد. گلبول های قرمز به طور متوسط ​​تنها 120 روز زنده می مانند.

گلبول های قرمز حاوی پروتئین خاصی به نام هموگلوبین هستند که به انتقال اکسیژن از ریه ها به بقیه بدن کمک می کنند و سپس دی اکسید کربن را از بدن به ریه ها برمی گردانند تا بتوان آن را بازدم کرد. به دلیل وجود تعداد زیادی گلبول قرمز که رنگ خود را از هموگلوبین می گیرند، خون قرمز به نظر می رسد. درصدی از حجم کل خون که از گلبول های قرمز تشکیل شده است، هماتوکریت نامیده می شود و یک معیار رایج برای اندازه گیری سطح گلبول های قرمز خون است. این نسبت در زنان و مردان سالم و بالغ به ترتیب برابر ۴۵–۳۵ و ۵۰–۴۰ درصد است.

گلبول های سفید(لکوسیت ها)

گلبول های سفید از بدن در برابر عفونت محافظت می کنند. تعداد آنها بسیار کمتر از گلبول های قرمز است و حدود 1 درصد از خون شما را تشکیل می دهند.
                                                       

رایج ترین نوع گلبول های سفید، نوتروفیل ها هستند که 55 تا 70 درصد از کل گلبول های سفید را تشکیل می دهند. هر نوتروفیل کمتر از یک روز زندگی می‌کند، بنابراین مغز استخوان شما باید دائماً نوتروفیل‌های جدیدی بسازد تا محافظت در برابر عفونت را حفظ کند. تزریق نوتروفیل به فرد، معمولاً مؤثر نیست زیرا آنها برای مدت طولانی در بدن باقی نمی مانند.

نوع اصلی دیگر گلبول سفید، لنفوسیت است. دو جمعیت اصلی از این سلول ها وجود دارد. لنفوسیت های T به تنظیم عملکرد سایر سلول های ایمنی کمک می کنند و به طور مستقیم به سلول های آلوده عفونی و سلول های تومورال حمله می کنند. لنفوسیت های B آنتی بادی می سازند .این آنتی بادی ها،پروتئین هایی هستند که به طور خاص باکتری ها، ویروس ها و سایر مواد خارجی را هدف قرار می دهند.

انواع دیگر لکوسیت ها شامل : منوسیت ها، اﺋوزینوفیل ها، بازوفیل ها

پلاکت ها (ترومبوسیت)

برخلاف گلبول‌های قرمز و سفید، پلاکت‌ها در واقع سلول نیستند، بلکه قطعات کوچکی از سلول‌هایی به نام مگاکاریوسیت ها (موجود در مغز استخوان) هستند. پلاکت ها با جمع شدن در محل آسیب عروق، و چسبیدن به پوشش رگ خونی آسیب دیده و تشکیل یک پایه و سازه، به فرآیند لخته شدن خون (یا انعقاد) کمک می کند. این امر منجر به تشکیل لخته فیبرینی می شود که زخم را می پوشاند و از نشت خون به بیرون جلوگیری می کند. فیبرین همچنین داربست اولیه را تشکیل می دهد که بر روی آن بافت جدید تشکیل می شود و در نتیجه باعث بهبودی محل آسیب می شود.

افزایش پلاکت‌ها بیش از حد طبیعی می‌تواند باعث لخته شدن غیرضروری خون شود که منجر به سکته مغزی و حملات قلبی می شود. با این حال، به لطف پیشرفت های انجام شده در درمان های ضد پلاکتی، درمان هایی برای کمک به جلوگیری از این حوادث بالقوه کشنده وجود دارد. برعکس، تعداد کمتر از حد طبیعی پلاکت ها می توانند منجر به خونریزی گسترده شوند.

شمارش کامل سلول های خونی  (CBC)

آزمایش شمارش کامل خون (CBC) اطلاعات مهمی در مورد انواع و تعداد سلول‌های خون، به ویژه گلبول‌های قرمز خون و درصد آنها (هماتوکریت) یا محتوای پروتئین (هموگلوبین)، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها به پزشک می‌دهد که به تفصیل در جلسات بعد صحبت خواهد شد.

نتایج CBC ممکن است شرایطی مانند کم خونی، عفونت و سایر اختلالات را تشخیص دهد.

پزشک شما همچنین ممکن است یک اسمیر خون انجام دهد، که راهی برای مشاهده سلول های خونی شما در زیر میکروسکوپ است که در مطالب آتی شما را با یافته های قابل مشاهده در این آزمایش آشنا می کنیم.  

سازمان نظام پزشکی ج.ا.ایران
                  معاونت آموزشی و پژوهشی

به کوشش:
دکتر بابک پورقلیج